Over de olifant en de rat

Lieve allemaal,

Dit verhaal gaat over de olifant en de rat, het gaat een beetje over Charles - mijn contactpersoon hier die ook heel interessante dingen te vertellen heeft-,een beetje over mij en waarom ik hier ben en het gaat eigenlijk over ons allemaal. In de update die ik net op mijn blog heb geplaatst kunnen jullie lezen dat het hier erg goed met mij gaat en wat ik allemaal doe, een flinke lap test…. Voor degenen die nog puf over hebben en die het leuk vinden om te lezen heb ik ook dit verhaal. Ik was niet van plan om op internet iets heel persoonlijks te plaatsen over mijzelf of mijn opvattingen, het is ook echt niet mijn bedoeling om mijn mening aan anderen op te dringen, maar ik wil dit verhaal graag met jullie delen omdat het mij geïnspireerd heeft.

De rat en de olifant waren vrienden. Op een dag besloten ze af te spreken en een stuk te gaan wandelen. Na een tijdje kwamen ze aan bij een brug, een typische, wankele, Afrikaanse brug zoals je die ook in films ziet. Breekgevaar zeer aanwezig. Beide dieren haalden diep adem en – de een lichtvoetig en snel, de ander langzaam en wat lomper – bereikten ze veilig de overkant. Na een tijdje durfden de twee vrienden weer achterom te kijken en zagen de brug, heftig heen en weer zwaaiend. ‘Hoe kwam dat nou?’ Vroeg zijn moeder aan kleine Charles, die toekeek terwijl zij aan het koken was en ondertussen verhalen vertelde – een typisch Oegandees tafereel. Dat antwoord moest niet moeilijk zijn, de olifant is immers hartstikke zwaar! Misschien ben ik lichtelijk bevooroordeeld door mijn ervaringen in het lichte roeien, maar zelfs ik zou het meteen met het kind Charles eens zijn dat het zware dier hier waarschijnlijk meer zou kunnen aanrichten. ‘Maar’, vroeg de moeder, ‘is de rat dan niet overgestoken?’ Op zijn eigen kleine manier heeft óók de rat een bijdrage geleverd aan het proces, op een manier die binnen zijn vermogen ligt.

Een ander voorbeeld is dat van de bus. Je zou de wereld kunnen voorstellen als een Oegandese bus. Zo een waar ik heel misselijk in word. Zo een die wel eens vast komt te zitten in de modder en dan over kuilen en heuveltjes heen moet worden geduwd, er zijn altijd wel problemen in de wereld. Iedereen heeft belang bij het rijden van die bus (Dat het goed gaat met onze wereld). Er zijn mensen die speciaal aangenomen zijn voor dit werk en de hele dag bussen uit kuilen duwen. Er zijn ook kinderen die onderweg zijn naar school, bijna te laat komen, en uitstappen om even mee te helpen met duwen. Er zijn grote, sterke mannen bij, en hele kleine meisjes. Allemaal doen ze hun best en cm voor cm komt de bus uit de kuil.

Als het kleine meisje stopt met duwen, dan zal dat een zekere invloed hebben. Waarschijnlijk minder dan wanneer de zware, grote mannen het voor gezien laten, maar betekent dat dat zij geen goed werk levert? Dat ze net zo goed naar huis kan gaan, omdat ze niet meer kan doen dan wat binnen haar vermogens ligt? Volgens Charles (zelf werk ik hier nog aan) niet. Het meisje heeft haar eigen contributie geleverd en daarmee meegeholpen aan het proces. Bovendien laat ze hiermee zien dat mensen uit zichzelf iets goeds kunnen doen zonder hier iets voor terug te hoeven. Hiermee kan ze anderen inspireren om hetzelfde te doen en al haar vrienden optrommelen, die bij elkaar al een veel grotere kracht leveren! 

Jullie voelen hem al aankomen, het gaat niet om of je een olifant of een rat bent, het gaat erom of je doet wat in jouw vermogen ligt om deze wereld iets leuker, mooier, minder vervelend of beter te maken dan hij al is, of je uberhaupt die brug oversteekt. Natuurlijk klinkt dit mooi, en als ik het zo neerzet zijn vast een aantal mensen het ermee eens, maar als het op praktische situaties aankomt denken we (inclusief ikzelf) vaak toch anders. Wat maakt het uit als ik een boom plant, die ene boom versus het wereldwijde probleem van global warming? Dat kan je net zo goed niet doen. Charles heeft een paar uur lang geprobeerd om deze ‘obsessie met schaal’ uit me te krijgen, waar volgens hem bijna iedereen aan lijdt. 

Volgens Charles zijn we allemaal zo erg bezig met de grootte van het effect van onze handelingen dat we nalaten om deze ook uit te voeren als ze geen wereldschokkende gevolgen hebben en het overlaten aan grotere krachten. En dat is zonde, want dan lopen we heel veel kansen mis om de plek waar wij leven (ietsje) beter te maken én anderen te inspireren dit ook te doen. Daarnaast wordt dan het probleem uiteindelijk ook te groot voor de grote krachten, waardoor die het ook opgeven. Als voorbeeld noemde hij de huidige vluchtelingenproblematiek. Volgens hem zijn er zoveel Afrikaanse landen. En ja, die zijn minder goed in staat om mensen op te vangen dan Europese landen, maar als ze gewoon zouden doen wat in hun vermogen ligt en allemaal een klein deel op zich nemen, dan wordt het probleem al een stuk behapbaarder en komt er minder druk te liggen op de grote krachten. Misschien voorkomt dit wel dat de grote krachten het opgeven en bijvoorbeeld de noodzaak zien om uit de EU te stappen.Wat ik of jullie van dit voorbeeld vinden maakt niet uit, het idee is duidelijk. Als alle ratten op deze wereld niet hun eigen bijdrage leveren omdat ze denken dat ze toch niets kunnen uitrichten en het beter aan de olifanten over kunnen laten, dan gaan we onze problemen niet kleiner maken en worden ze ook te groot voor de olifanten op deze wereld. 

Ik vertelde Charles dat het allemaal wel mooi klinkt, maar dat sommige problemen, bijvoorbeeld het opwarmen van de aarde wat hij noemde, grote, politieke oplossingen nodig hebben en zijn verweven met allerlei financiële belangen. Dit beaamde hij, MAAR het mag ons er niet van weerhouden om ook onze eigen bijdrage te leveren. Als wij allemaal een boom zouden planten, de mensen die het vermogen hebben misschien een paar bomen, en al onze vrienden zouden dat doen, en al hun vrienden en zo heel veel mensen (die elkaar kunnen inspireren en zich kunnen verenigen tot bijvoorbeeld een pressiegroep), dan zou het probleem al een stuk kleiner zijn én behapbaarder voor entiteiten die met grotere oplossingen kunnen komen. En ook als dat niet lukt, wat let je om, geheel naar je eigen draagkracht, de plek waar je leeft fijner te maken en te voorzien van íets meer zuurstof?

Het horen en het er misschien mee eens zijn is een ding, het ook echt doen is iets heel anders. Echt afkomen van het idee dat je ook ergens (veel) moeite in kunt steken als het niet heel veel verschil maakt als alleen jij het doet is voor mij nog niet gelukt, maar ik ga wel proberen om er meer zo naar te kijken. Charles vertelde dit aan mij toen ik er een beetje doorheen zat en vroeg wat het nou eigenlijk voor zin heeft dat ik hier ben. Hij noemde het voorbeeld van het HIV-aids probleem. Er zijn grote entiteiten, zoals grote bedrijven die condooms uitdelen of bedrijven die billboards maken met leuzen die hier overal aan de weg hangen. Er zijn universiteiten en onderzoeksinstituten die nieuwe behandelingen proberen te vinden, er zijn grote voorlichtingscampagnes zoals STOPAIDSNOW. Maar er zijn ook ‘ratten’ zoals ik, die voor zover dat binnen hun kunnen ligt proberen bewustwording te creëren en mensen aanzetten over het onderwerp te praten. Al denken die paar kinderen uit mijn klas één keer extra na wanneer ze daar staan met een drugsnaald of gevraagd worden om seks, het is een positieve verandering en het draagt op een kleine manier bij aan een iets gezondere wereld.

Naast veel ‘theoretisch geneuzel’ kwam Charles ook met veel praktische voorbeelden. Zo was er laatst een jongen in het dorp met een aangeboren hartafwijking. Hij had een dure operatie nodig, maar zijn ouders hadden het geld niet. Of hij niet een paar mzungus (blanken) kon vragen waar hij zo goed bevriend mee was? Maar ook voor deze grote 'entiteiten zou het probleem te groot zijn, bovendien kun je ook zelf iets doen. Dus Charles vertelde zijn vrienden dat zijn avondeten 15000 shilling kost. Hij zou dat vandaag niet nemen en vroeg hen hetzelfde te doen en ook hun vrienden te vragen dit te doen. Sommigen konden 10000 geven, een paar mzungus een stuk meer. Uiteindelijk is de jongen op kosten van het dorp geopereerd.

Charles is heel druk met microfinancieringsprojecten. Volgens hem kan armoede voortkomen uit drie bronnen: een gebrek aan geld, een gebrek aan goede ideeën of een gebrek aan hard werken. Als geldgebrek het probleem is bij een hardwerkend iemand met goede ideeën, dan kan hij helpen met een kleine lening, waarmee mensen hun eigen bedrijf op kunnen zetten, zo nog meer banen kunnen creëren en geld kunnen verdienen om te investeren en de lening terug te betalen. Anders dan een lening bij de bank blijft men kijken naar de mens achter de lening. Je kunt niet elke week winst maken. Door erop te vertrouwen dat mensen de volgende week dan wel kunnen betalen, wat ook echt gebeurt in de vele gevallen die al op deze manier geholpen zijn, krijgen mensen de kans om zelf iets op te zetten. Zo hebben wij samen gegeten in het mooie restaurantje van een vrouw die zich helemaal opgewerkt heeft van de straat en ben ik op bezoek geweest bij een mevrouw die schalen maakt van geverfde banenenbladeren en hier een hele business van heeft gemaakt die inmiddels meerdere vrouwen in het dorp van werk voorziet.
Charles geeft mensen bijvoorbeeld een kleine lening om bomen te planten, fruitbomen, want daarvan is de kans kleiner dat ze gekapt worden. Hij zegt tegen een vrouw dat hij over een paar jaar bij haar fruitwinkel een mango wil komen kopen en geeft haar de middelen, de hulp en de ruimte om een onderneming te starten. Ondertussen wordt Nkokonjeru weer voorzien van wat extra bomen en dat is heel belangrijk!

Tien jaar geleden kon je in Nkokonjeru het victoriameer niet zien omdat er een regenwoud voor lag. Nu is het regenwoud weg en is het meer dichterbij gekomen, omdat het waterpeil gestegen is. Hier ga ik binnenkort naar kijken.  
Vorige week had ik er toevallig over nagedacht of ik de kinderen ook les zou gaan geven over klimaatverandering. Dit vind ik zelf erg belangrijk, maar ik weet niet of ik in de positie ben om dat te doen als blanke buitenstaander. Iedereen weet dat wij in Europa veel meer energie gebruiken en bijgedragen hebben aan de problemen die we nu hebben en het voelt niet eerlijk om de mensen hier ‘op de vingers te tikken’ vanwege de milieuonvriendelijke dingen die zij doen. Aan de andere kant is het een onderwerp dat heel erg van belang is voor ons allemaal en zou ik er íets mee willen doen. Toen ik dit aan Charles vertelde zei hij mij dat het soms (bijvoorbeeld bij HIV educatie) belangrijk is om een beetje mee te gaan in de ideeën die er al leven, maar dat het in andere gevallen nodig is om iets nieuws te initiëren. Mensen hier zijn zich nog weinig bewust van wat wij doen met ons klimaat en welke problemen dat op (gaat) leveren, terwijl juist de mensen hier er als eerste en het hardste door getroffen zullen worden. Daarnaast is het regenwoud bij Nkokonjeru volgens hem niet gekapt door blanken, maar door mensen uit het dorp die firewood nodig hebben. Honderd jaar geleden kookte men hier ook al op firewood en volgens Charles moet daar nodig verandering in komen. Zonnig Oeganda is een perfecte plek om flink te profiteren van zonne-energie. Het probleem is dat er niet, zoals in Nederland, een functionerende overheid is die dit kan subsidiëren. Volgens Charles kan dit echter niet een reden zijn om niet met eigen initiatieven en bijdrages te komen. Op de universiteit van Mukono wordt heel veel onderzoek gedaan naar zonnecellen, er ontstaan kleine bedrijfjes, het krijgt meer bekendheid en inmiddels zijn er al steeds meer mensen die hier gebruik van maken, zo ook wij in het guesthouse waar ik nu verblijf. Ik wil hier als rat ook een bijdrage aan leveren en ga op een leuke manier proberen het onderwerp met de kinderen te bespreken. Ik ben hier CO2-neutraal naartoe gevlogen (er zijn bomen geplant om te compenseren voor mijn vlucht), maar ik zal ook zorgen dat Nkokonjeru binnenkort een paar mangobomen en een beetje bewustwording rijker is. 

Lieve vrienden, planten jullie ook een boom?