If you find no fish ....

Toen ik vertelde dat ik twee maanden stage zou gaan lopen in Ghana, drukten veel mensen mij op het hart om vooral gezond en wel weer terug te komen. Maar hoe doe je dat eigenlijk, ‘gezond’ blijven in Ghana? Dit is best een lastige vraag, waar ik nog steeds over nadenk. 

Gezond zijn, is dat een verdienste van een ‘goede’ leefstijl? Een kwestie van handen wassen, slapen onder een malarianet en dagelijks een mango halen bij de fruitdame om de hoek? (aanrader!). Heb je gewoon goede genen nodig en speelt geluk daarmee de grootste rol? Is het de juiste instelling en kennis? Of zijn bakken met geld de sleutel tot een goede gezondheid? Is gezond zijn voor iedereen weggelegd, of is het een luxe geworden? 

Ik denk niet dat er op deze vragen een eenduidig antwoord is, maar wat ik in ieder geval heb gemerkt is dat veerkracht hier heel belangrijk is: ‘If you find no fish, you have to eat bread’. Dit is een Ghanees gezegde wat voor mij heel tekenend is voor iets wat veel mensen hier heel goed kunnen - en wat ik zelf ook heel graag nog beter wil leren. Soms gaat het leven niet zoals je zou willen en de kunst is om dit te accepteren en er zoveel uit te halen als je kan. Je kunt te maken krijgen met heftige situaties, waarvan je even geen idee hebt hoe je ermee om moet gaan. Maar dat is oké. We zijn uiteindelijk allemaal maar mensen en kunnen niet overal controle over hebben. Waar we echter wel controle over hebben, is hoe we met tegenslagen omgaan. Je kunt de moed opgeven, maar je kunt ook stilstaan en vervolgens weer verder gaan. Er komen altijd betere tijden! Als ik met de trotro (minibusje) door de stad rijd, dan zie ik steeds dezelfde man. Hij heeft twee geamputeerde benen en draagt zijn schoenen aan zijn handen. Hij heeft een manier van lopen op zijn handen ontwikkeld, waarmee hij zich tussen het drukke verkeer door weet te manoeuvreren EN tegelijkertijd zijn waar kan verkopen. Is hij ongezond? Zo lijkt het niet. 

Toen ik hier aankwam heb ik-Weliswaar in het klein- ook wat teleurstellingen te verwerken gehad. De accommodatie en vooral de stage waren helaas niet zoals ik het me had voorgesteld. Twee dagen ben ik hier verdrietig over geweest, maar daarna heb ik geprobeerd er het beste van te maken, en dat is zeker gelukt! Ik begon met werken in een maternity clinic voor vrouwen en kinderen (en een enkele man). Het was een erg klein kliniekje met weinig voorzieningen. Toch was het personeel ontzettend behulpzaam en altijd bereid om mij van alles uit te leggen en mij zelf dingen te laten proberen. Het was zeker een positieve ervaring! Ondertussen heb ik in mijn vrije momenten alles op alles gezet om een stage te vinden binnen de gynaecologie, wat ik heel erg graag wilde. Na veel frustraties en eindeloos gepingpong tussen verschillende mensen is dit na twee weken uiteindelijk gelukt en daar ben ik enorm blij mee! Als je maar rustig blijft onder het eten van brood, dan komt die vis uiteindelijk vanzelf wel ;) 

Mijn eerste week op de obstetrie & gynaecologie afdeling was erg indrukwekkend. Ik vond het geweldig om alle keizersnedes en bevallingen te zien, maar ik ben ook goed met mijn neus op de feiten gedrukt. Die zak geld is wel degelijk belangrijk om hier goede zorg te ontvangen. In Nederland is het zo vanzelfsprekend om zieke patiënten te helpen met alles wat je kunt, maar hier moet je eerst achterhalen of iemand daar wel geld voor heeft. Buiten het ziekenhuis liggen allemaal mensen op handdoeken in het gras. Niet om lekker te zonnen, maar omdat ze het ziekenhuisbed niet kunnen betalen. Er is mij verteld dat er een kind gestorven is aan een astma-aanval, omdat zijn ouders geen geld hadden voor zuurstoftoediening. In Nederland durven we de laatste tijd voorzichtig te gaan discussiëren over hoeveel geld een mensenleven zou mogen kosten, maar hier is geld elke dag, bij elke patiënt weer opnieuw relevant. Het gaat gelukkig niet altijd om leven of dood, maar wel om andere dingen die wij ons in Nederland maar moeilijk voor kunnen stellen. Vrouwen hebben hier bijvoorbeeld niet de mogelijkheid om te vragen om pijnstilling tijdens de bevalling. Het grootste deel van hen kan het zich toch niet veroorloven, dus is het volgens de artsen maar beter als patiënten niet weten dat het bestaat. Tijdens een echo van een zwangere vrouw werd duidelijk dat de baby in de buik gestorven was. Toen dit aan de vrouw werd medegedeeld, was het eerste wat zij vroeg hoeveel de behandeling zou kosten. 

Ik weet niet of al deze mensen zich per se ongezond of achtergesteld voelen, aangezien heel veel hier ook gewoon normaal is. Toch komt het als Westers groentje hard aan en zet het mij aan het denken over wat ik hier eigenlijk doe. Ben ik eigenlijk niet gewoon een ordinaire ramptoerist, die haar reisgeld beter aan Unicef had kunnen doneren? Deze gedachte maakt mij soms verdrietig, maar is wel goed om over na te denken. Wat mij hier erg helpt, is om goed voor ogen te houden met welk doel ik hier ben. In Kenia en Oeganda was ik voor vrijwilligerswerk. Tijdens deze reizen was ik ontzettend actief om bezigheden te zoeken, waarmee ik iets blijvends achter kon laten. In Ghana ben ik echter voor een stage. Mijn belangrijkste doel is om hier zo veel mogelijk te leren en dit te gebruiken in mijn verdere ontwikkeling tot arts. Tegelijkertijd is het denk ik heel goed om te zien hoe het er hier aan toegaat. Het motiveert mij nog veel meer om door te leren, mijn consumptiegedrag aan te passen en uiteindelijk als arts misschien wel terug te keren om iets terug te doen. Tot die tijd probeer ik te genieten van alle mooie en leerzame momenten die ik hier heb. Ik probeer te luisteren, ik studeer hier zelf ook veel om zo veel mogelijk te kunnen leren en doe alles met zo veel mogelijk respect voor de patienten, artsen en alle andere mensen die ik hier ontmoet. 

Natuurlijk zou ik iedereen die ik hier zie willen helpen en een groot verschil willen maken, maar als coassistent in Nederland kan je ook niet iedereen helpen, altijd een verschil maken en je het leed van iedere patiënt aantrekken. In plaats van te focussen op wat ik hier niet kan, probeer ik te kijken naar wat ik wel kan. Interesse tonen, een goed gesprek hebben, een patiënt aanmoedigen om het nog niet op te geven. Er bestaat nog een ander Afrikaans gezegde: ‘If you think you are too small to make a difference, you haven’t spent a night with a mosquito’. En zo is het maar net! Je kunt altijd iets kleins doen om de dag van een ander net iets beter te maken. 

Hoewel ik met al het bovenstaande best veel moeite heb gehad, vind ik Ghana vooral een ontzettend fijne plek om voor het eerst kennis te maken met het werk in het ziekenhuis. Net als in Kenia en Oeganda is het hier al gauw goed. Ik voel me hier gewaardeerd, gewoon door er alleen maar te zijn. De stress, prestatiedruk en eindeloze protocollen die in Nederland nog wel eens de dag bepalen, bestaan hier bijna niet. Als je mensen vraagt hoe het gaat, dan antwoorden ze zelden met ‘druk’. Wat zei jij eigenlijk, de laatste keer dat iemand aan jou vroeg hoe het ging? Mensen hebben en nemen hier de tijd om stil te staan en dat zorgt echt dat ik mij hier rustiger voel dan in Nederland en dat ik minder bang ben om fouten te maken. De simpele manier van leven hier trekt mij heel erg aan, juist omdat ik dat in Nederland lang niet altijd in de praktijk kan brengen. Ik vind het zo fijn om over de straat te lopen en zoveel lachende mensen te zien! Mensen zijn hier erg met elkaar verbonden en hebben een groot groepsgevoel. Het hoeft hier allemaal niet zo serieus en iedereen staat voor elkaar open. Het is heel leuk om andere culturen te leren kennen, elkaars eten te proeven (pittig!!) en samen dingen te ondernemen. Gisteren heb ik bijvoorbeeld heel veel lol gehad met mijn huisgenootje uit Ivoorkust op de atletiekbaan van Kumasi. Ik kan zo om haar lachen en haar eindeloze positiviteit is echt inspirerend! Heftige dingen en luchtigheid, het gebeurt hier allemaal naast elkaar. 

Het is denk ik wel duidelijk dat die zak geld hier erg handig is om gezondheid te bereiken, maar mocht je die nou niet hebben, dan kan het handig zijn om je begrip van gezondheid wat te verruimen. In zekere zin lijkt gezondheid hier inderdaad een luxe te zijn. Gezond zijn hoeft echter niet per se te betekenen dat je helemaal niets mankeert, nergens pijn hebt of nooit een nacht op een matje buiten het ziekenhuis hoeft door te brengen. Je kunt gezondheid ook zien als een zodanige lichamelijke en geestelijke staat zijn dat je kunt deelnemen aan het dagelijkse leven en gelukkig kunt zijn. Als je geen benen hebt, betekent dat niet dat je niet kunt genieten van muziek, mango’s of de mensen om je heen. Mensen die lijden hoeven niet per se op alle gebieden ongelukkig te zijn. De patiënten die voor het ziekenhuis liggen hebben familie, vrienden en kinderen en er is zoveel meer om gelukkig van te worden. Ik wil absoluut helemaal niets goedpraten en de omstandigheden waaronder mensen hier leven kunnen echt heftig zijn, maar ik denk dat het wel een heel goede les is dat er vrijwel altijd betere tijden aankomen, hoe erg het nu misschien ook tegenzit. Blijf tot die tijd vooral rustig, eet brood en blijf je focussen op dat waar jij blij van wordt. Ik ga in ieder geval best doen ;)   

Veel liefs, 
Fleur